Wat onderzoek je precies?

‘Ik onderzoek de verhalen die we vertellen over het verleden van Nederland, en in het bijzonder naar het waterstaatsverleden. Ik kijk hoe die verhalen ons beeld van de toekomst beïnvloeden. Enerzijds gebruiken we historische verhalen om hedendaagse projecten te legitimeren. Anderzijds beïnvloedt de manier waarop we naar het verleden kijken ook wat we als mogelijk of wenselijk zien voor de toekomst.’

Hoeveel invloed hebben die verhalen?

‘Verhalen sturen hoe we als samenleving denken en handelen. Natuurlijk worden verhalen soms bewust ingezet om bepaalde doelen te bereiken, maar onze doelen worden óók gevormd door de verhalen die we meekrijgen en die onze verlangens vormen. Bijvoorbeeld naar veiligheid of naar meer land. Vervolgens kun je beleid bedenken dat die verlangens moet waarmaken, en dan gebruik je historische verhalen om dat beleid te legitimeren. Maar ook het verlangen zelf komt al voort uit een bestaand verhaal.’

Welke verhalen vertellen we over ons waterstaatsverleden?

‘Voortbouwend op het werk van neerlandica Lotte Jensen onderscheid ik drie typen verhalen: het amfibische, het apocalyptische en het territoriale. Alle drie zijn ze te vertellen met historische feiten. Het amfibische verhaal gaat over samenwerken met het water: accepteren dat je land soms onder water staat en je leven daarop aanpassen. Het apocalyptische verhaal draait om het idee dat Nederland uiteindelijk in de golven zal verdwijnen. Tot slot is er het territoriale verhaal, de ‘strijd tegen het water’, doordrenkt met oorlogsretoriek. Dat verhaal is het meest populair en wordt vaak gebruikt om onze relatie met het water te duiden.’

Waar komt dit territoriale verhaal vandaan en waarom is het zo populair? 

‘In de zeventiende eeuw, toen de Nederlandse staat langzaam vorm begon te krijgen, ontstond ook het idee van een ‘Nederlander’. Dat was toen nog pril, dus er moesten verhalen worden verteld om dat collectieve zelfbeeld te vormen. Een belangrijk verhaal uit die tijd, dat vooral door dichters en schrijvers werd verspreid, stelde dat Nederlanders twee vijanden hadden: de Habsburgse koning in Spanje én het water — met name de zee. Die dubbele strijd werd gebruikt om nationale eenheid te smeden. En ook nu nog spreken we over waterbeheer in termen van oorlog, strijd en verdediging. Het zorgt voor een wij-gevoel, voor urgentie én voor een verhaal met meerdere hoofdstukken. Oorlog is een proces dat zich over langere tijd uitstrekt, met meerdere slagen die gewonnen moeten worden.’

Wat zijn de nadelen van dit territoriale verhaal, vol oorlogsmetaforen?

‘Als je ervoor kiest om bepaalde delen tactisch ‘op te geven’, bijvoorbeeld om ruimte voor water te creëren, dan wordt dat binnen de logica van het strijdverhaal als een nederlaag gezien. Het wordt veel moeilijker om deze beslissing aan burgers uit te leggen als je helemaal vastzit in dat strijdnarratief.’

Zijn er alternatieven?

‘Ik doe veel onderzoek naar het amfibische verhaal, waarmee we Nederlanders voorbereiden op een toekomst waarin we meer mét het water leven. Ook daar zijn voorbeelden van te vinden in de geschiedenis. Ik hoop dat we kunnen leren van de verhalen die onze voorouders vertelden. Maar ik denk ook: we zijn simpelweg te verknocht aan ons knokverhaal.’  

Wat kunnen waterschappen zelf doen om het strijdverhaal te vervangen? Om misschien meer sympathie te krijgen voor maatregelen die meer ruimte geven aan het water, zonder dat het direct als verlies voelt?

‘Het verleden wordt vaak gebruikt om toekomstvisies te onderbouwen, maar je hebt wel grondige kennis nodig van je geschiedenis en waterschap om dat goed te doen. Het verleden geeft geen hapklare lessen, maar je kunt je er wel door laten inspireren. Sommige waterschappen hebben een eigen historicus, wat fantastisch is. Het zou voor waterschappen interessant zijn om samen met de historicus, een toekomstdenker en communicatieadviseurs te kijken hoe je verschillende toekomstscenario’s koppelt aan historische situaties. Waar zie je overeenkomsten en verschillen? En hoe vertel je dat verhaal? Dat zou een mooi begin zijn.’