In februari 2023 kwam de PFOS-situatie aan het licht bij voorbereidend onderzoek voor baggerwerkzaamheden. Toen bleek dat er PFOS zat in het bodemslib. Destijds heerste het vermoeden dat het om een historische vervuiling ging, neergeslagen in de bodem. Vervolgonderzoek begin 2024 maakte duidelijk dat er ook hoge doseringen PFOS zaten in het oppervlaktewater van de Jelsumer Feart en de omliggende vaarten.

Daarmee was er sprake van een crisissituatie, aldus Fokke Jansma van Wetterskip Fryslân. Hij is projectleider van het team dat zich sindsdien bezighoudt met de PFOS-verontreiniging. Het waterschap zocht in 2023 al contact met de Vliegbasis Leeuwarden (en de Koninklijke Luchtmacht) vanwege het vermoeden dat de verontreiniging daarvandaan kwam (in juni 2024 werd duidelijk dat dit inderdaad het geval was. Defensie is op dit moment nog bezig met een plan om de basis te saneren). Na de ontdekking van de waterverontreiniging betrok het waterschap meteen de gemeente en de GGD. 

Ambtelijk opschalen

‘Het was eerst zaak om intern de focus te hebben, voordat we naar buiten konden treden’, zegt Fokke. ‘De overige partijen hebben we toen ook opgezocht, en samen zijn we ‘ambtelijk gaan opschalen’ voor calamiteiten.’ Diezelfde week kwamen de vier organisaties naar buiten met het nieuws van de verontreiniging. Op 7 maart sprak Wetterskip Fryslân met bezorgde bewoners en boeren uit de omgeving. Onder burgers heerste onrust over het eten van volkstuingroenten en eieren van hobbykippen. Boeren hadden vragen over beregening en mogelijke onttrekkingsverboden. ‘Maar we kregen ook complimenten voor onze openheid’, vertelt Fokke. ‘We merkten waardering, ondanks de onrust.’ Die openheid is nog steeds nodig, want er valt genoeg te communiceren. ‘We versturen regelmatig updates via onze website en via een speciale nieuwsbrief. Zo proberen we vragen voor te zijn’, vertelt Fokke. 

Vertrouwen versus verlies nemen

Fokke benadrukt dat de PFOS-kwestie niet snel is opgelost. ‘Maar als je proactief communiceert en niemand verrast, draagt dat bij aan het vertrouwen.’ Haye Stienstra, agrariër in Jelsum, herkent het verhaal van het waterschap. Hij vindt een oplossing alleen lang duren. De sloten langs zijn boerderij staan bijna droog, maar baggeren kan niet. Haye heeft daarom nu veel contact met de rayonbeheerder. ‘Ik snap dat zij ook niet veel mogen. Iedereen doet z’n best en is welwillend, maar op een gegeven moment kan je niet nog langer onderzoek blijven doen. PFAS zit al jaren in het water.’ Haye vindt dat de samenwerkende partijen hun boerenverstand best wat vaker mogen gebruiken. ‘Soms moet je ergens een grote klap op geven. Pak de ernstige bronnen snel aan en neem je verlies. Anders kom je niet van PFAS af.’