Klimaatadaptatie, verduurzaming van de landbouw, de energietransitie, herstel van de biodiversiteit, verstedelijking: ons land staat voor grote opgaven. Ze inspireerden de WUR ruim vijf jaar geleden tot de visie Nederland in 2120. Het rapport kreeg direct veel media-aandacht en won meerdere vakprijzen. De bijbehorende landkaart staat inmiddels zelfs in schoolboeken. De succesformule? Geen pagina’s vol doemdenkerij, maar een hoopvolle visie met nature-based oplossingen die ons land veilig en leefbaar kunnen houden.

Uit de waan van de dag

Na het succes van Nederland in 2120 werd de WUR overladen met verzoeken voor een vergelijkbaar rapport. Zo ook door het programma Vallei & Veluwe Klimaatbestendig. Dit regionale partnerschap bestaat uit 28 gemeenten, de provincies Utrecht en Gelderland, Waterschap Vallei en Veluwe, drinkwaterbedrijf Vitens, de GGD’s, de veiligheidsregio’s en Rijkswaterstaat. ‘Het leuke van hun vraag was dat ze wilden dat wij als kennisinstituut de visie mét hen gingen maken, in plaats van vóór hen’, vertelt Wim Timmermans. Hij is senior onderzoeker stedelijke klimaatadaptatie aan de WUR. ‘De commitment was er direct bij alle partijen binnen het programma, zowel vanuit bestuurders als ambtenaren. Ze wilden graag uit de waan van de dag stappen en samen onderzoeken hoe de inrichting van hun regio ook anders kan.’

Bewustwording en inspiratie

Heemraad Carlo van Dijk maakte de laatste maanden van de visievorming mee. ‘Ik viel met mijn neus in de boter. Er heerste een ontzettend leuke dynamiek, waarbij iedere deelnemer bereid was om uit de alledaagse werkelijkheid en beleidsnota’s te stappen. We maakten van de tijd onze vriend. Niet alles hoefde voor de eeuwigheid perfect bedacht te worden: het draaide om bewustwording en inspiratie.’ Wim vult aan: ‘We deelden de visievorming op in tien workshops, waarin steeds een ander thema centraal stond. Denk aan mobiliteit, landbouw, woningbouw en natuur. Vervolgens gingen we samen met inhoudelijke experts adaptief aan de slag: het water- en bodemsysteem leidend, daarna pas de ruimtelijke inrichting. Als je op die manier te werk gaat en de huidige kaders van tijd en geld wegdenkt, dan krijg je al een heel gauw een andere landkaart. En dat is in deze visie ook gelukt.’

Costa del Veluwe

Wie de toekomstige landkaart uit de visie Vallei en Veluwe 2120 erbij pakt, ziet oplossingen die aansluiten op wat het landschap te bieden heeft. De kleibodem van de noordelijke Veluwe wordt benut voor de verbouw van vezelgewassen, die de nattigheid goed verdragen. De stuwwallen in het zuiden houden het grondwater vast en de randmeerkust is omgedoopt tot de Costa del Veluwe, met ruimte voor de natuur. Wim: ‘We zijn gewend om nieuwe wijken vast te bouwen aan bestaande infrastructuur en voorzieningen, maar dit is vaak ook waar de breed toepasbare landbouwgrond zich bevindt. Moet je daar dan wel willen bouwen? Het is voor specialisten en beleidsmakers best lastig om die omslag te maken in hun manier van denken. De mate waarin dat hier gelukt is, heeft mijn verwachtingen overtroffen.’ 

Carlo herinnert zich een tekenend gesprek tijdens een van de workshops. ‘Op een gegeven moment vroeg een portefeuillehouder mobiliteit zich hardop af of we ons in de toekomst ook onder het maaiveld of meer door de lucht zouden kunnen verplaatsen. Je merkte dat deelnemers met nieuwe inzichten kwamen door de denkruimte die werd geboden. Ook al richten hun portefeuilles zich normaal gesproken vooral op vandaag en gisteren.’

Slimmer omgaan met ruimte en geld

Het is essentieel dat waterschappen worden betrokken bij dit soort toekomstvisies, vindt Carlo. ‘We kunnen de komende honderd jaar stuwen blijven plaatsen en dijken blijven verhogen, maar dat is niet vol te houden. We zullen op een andere, slimmere manier moeten omgaan met de ruimte en het geld. De visievorming bleek voor ons dé manier om hierover in gesprek te gaan met onze partners. In eerste instantie door te zorgen voor bewustwording en inspiratie, maar ook om bijvoorbeeld gemeenten inzicht te bieden in wat zo’n toekomstvisie betekent voor hun programmering.’ Carlo merkt nu al dat de visie Vallei en Veluwe 2120 concreter wordt. Zo maakte de gemeenteraad van Ermelo al gebruik van de kennis van de WUR in hun beeldvorming over de woningbouwvisie en de rol van natuur daarin. ‘We zien al dat de visie landt in de omgevingsvisies van provinciale en lokale besturen. De uitkomsten moeten ons nu gaan helpen in het maken van concrete keuzes over hoe we onze regio willen inrichten.’

Het waterschap aan de ontwerptafel

Ook Wim ziet de visie Vallei en Veluwe 2120 niet als het eindresultaat. ‘Er komen grote opgaven op ons af, waar we nu op een bepaalde manier mee omgaan die niet altijd de juiste is. Als we het anders doen, houden we Nederland aantrekkelijk. Het is mooi dat de betrokken partijen nu nog meer inzien dat het anders moet, en dat het ook anders kán. Nu is het zaak dat zij samen een langetermijnkoers gaan uitzetten, met de hulp van advies- en ingenieursbureaus. En ook met het waterschap aan de ontwerptafel.’