Wat doe je als het gebruik van grondwater belangrijk is voor je product en je vanwege toenemende verdroging geen vergunning meer krijgt voor extra onttrekking? In de jaren negentig leidde die vraag bij de Efteling tot de ontwikkeling van Klaterwater. Het pretpark had al een groot waterverbruik voor vijvers, groenbeheer en waterattracties. De aanleg van het Efteling Golfpark zou de grondwateronttrekking verder vergroten. De provincie Noord-Brabant wilde daar, gezien de verdrogingsproblematiek op de zandgronden, geen vergunning voor geven. En dus kreeg de Efteling de opdracht een alternatief te zoeken.

In overleg met de provincie en het waterschap ontstond een plan om het effluent van de rioolwaterzuiveringsinstallatie (rwzi) in Kaatsheuvel op te werken tot een bruikbare waterkwaliteit: Klaterwater. Procestechnoloog Hans Mollen van Waterschap Brabantse Delta was vanaf het begin betrokken: ‘We hebben samen onderzocht hoe we het effluent zodanig konden nabehandelen dat het inzetbaar zou zijn in een openbaar park. Dat vroeg om extra stappen in de zuivering.’ Het groeide uit tot een langdurige samenwerking van de Efteling met Waterschap Brabantse Delta en de provincie Noord-Brabant.

Een keten van filters en vennen

Sinds 1997 passeert het gezuiverde water van de rwzi een zandfilter met ijzerchloride, dat fosfaat verwijdert. Daarna wordt het via een ondergrondse leiding van vier kilometer naar het terrein van de Efteling geleid. Daar volgt een helofytenfilter van 0,8 hectare, waar riet en zand bacteriën en zwevende stoffen afvangen. Het water komt vervolgens in een keten van drie vennen terecht. Via biologisch beheer wordt algengroei beperkt. Vanaf ‘Ven Zuid’ wordt het water opgepompt naar het hoogste punt in de Efteling: de vijver waar de Gondoletta-bootjes varen. Vanaf dat punt stroomt het via duikers en open verbindingen door het hele attractiepark.  

Capaciteit en kwaliteit

De Efteling heeft een jaarlijkse waterbehoefte van zo’n 400.000 kuub. Onder normale omstandigheden kan Klaterwater daarin volledig voorzien. De kwaliteit moet goed zijn en voldoen aan de gestelde normen. Dat is belangrijk omdat bezoekers soms met het water in contact komen. Ivo Südmeier, landschapsarchitect bij de Efteling: ‘We monitoren het systeem gedurende het seizoen, zodat we indien nodig vroegtijdig kunnen ingrijpen. Het is belangrijk dat de kwaliteit van het water goed is.’ Voor noodgevallen, zoals bij blauwalg, is nog altijd een grondwaterbron beschikbaar. Die mag uitsluitend in overleg met de provincie worden ingezet. In de praktijk komt dat zelden voor.

Relevant voor andere gebieden

Het waterschap ziet ook bredere toepassingsmogelijkheden. Hans: ‘In ons beheergebied kan effluent op meer plekken gebruikt worden, bijvoorbeeld in de bomenteelt. Technisch is het haalbaar, maar financieel blijft het lastig. Grondwater is nog steeds goedkoper.’ Volgens Wessel de Beer, DB-lid van Brabantse Delta, is het belangrijk dat waterschappen deze mogelijkheden actief blijven verkennen: ‘Klaterwater laat zien dat samenwerken, lef en doorzettingsvermogen leiden tot concrete oplossingen voor het vergroten van waterbeschikbaarheid. Onze rioolwaterzuiveringen zijn niet alleen een eindpunt voor afvalwater, maar juist ook een beginpunt van schoon water: laten we de mogelijkheden hiervan benutten, zodat we onze kinderen niet opzadelen met problemen die wij nu creëren.’

Werken aan een toekomstvisie

Volgens Hans is de samenwerking de basis onder het succes. ‘We hadden een gezamenlijke opgave en stonden open voor elkaars ideeën. Dat was cruciaal, zeker omdat het op dat moment nog om een betrekkelijk nieuwe techniek ging.’ Ook op beleidsniveau is het contact de afgelopen jaren intensiever geworden, zegt Ivo. ‘De samenwerking loopt al dertig jaar en dat merk je: de lijntjes zijn kort, ook op strategisch niveau. Klaterwater begon als oplossing voor onze eigen waterbehoefte, maar het systeem kan in de toekomst ook bijdragen aan bredere opgaven in de omgeving. Dan snijdt het mes aan twee kanten.’ De Efteling werkt inmiddels aan een toekomstvisie voor Klaterwater. Het doel is om het systeem toekomstbestendiger te maken, waarbij het attractiepark ook kijkt naar klimaatverandering.

Relevant voor andere gebieden

Het waterschap ziet ook bredere toepassingsmogelijkheden. Hans: ‘In ons beheergebied kan effluent op meer plekken gebruikt worden, bijvoorbeeld in de bomenteelt. Technisch is het haalbaar, maar financieel blijft het lastig. Grondwater is nog steeds goedkoper.’ Volgens Wessel de Beer, DB-lid van Brabantse Delta, is het belangrijk dat waterschappen deze mogelijkheden actief blijven verkennen: ‘Klaterwater laat zien dat samenwerken, lef en doorzettingsvermogen leiden tot concrete oplossingen voor het vergroten van waterbeschikbaarheid. Onze rioolwaterzuiveringen zijn niet alleen een eindpunt voor afvalwater, maar juist ook een beginpunt van schoon water: laten we de mogelijkheden hiervan benutten, zodat we onze kinderen niet opzadelen met problemen die wij nu creëren.’

Opgaan in de verwondering

Wie in de Efteling zoekt naar meer informatie over Klaterwater, moet goed zoeken. Het pretpark kiest ervoor om het systeem niet nadrukkelijk onder de aandacht van bezoekers te brengen. Ivo: ‘We willen dat de bezoekers opgaan in de verwondering van de Efteling. Daarom leggen we niet te veel uit over praktische zaken. Sinds kort is er vlak bij de Gondoletta-vijver wel iets te lezen over het systeem, voor de oplettende bezoeker.’ Maar het attractiepark is wel trots op het systeem. En ook voor het waterschap heeft de samenwerking een voorbeeldwaarde. ‘De ervaring die we hier hebben opgedaan, helpt ons ook bij nieuwe zuiveringsvraagstukken’, zegt Hans. ‘We weten inmiddels wat er technisch mogelijk is, en hoe je zo’n samenwerking met een private partij goed inricht. Dat maakt het interessant voor andere gebieden.’