Wat betekent ‘water- en bodem sturend’ volgens jou?

‘Het water leeft en de bodem leeft. Dat besef heb je nodig om het water- en bodemsysteem ten volle te benutten. Maar in bestuurlijke kringen wordt ‘water en bodem sturend’ soms anders opgevat. Dan gaat het eerder over wie de baas is – wordt het waterschap belangrijker dan de gemeente? Of de minister van Infrastructuur en Waterstaat belangrijker dan de minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening? Die machtsstrijd lijkt me niet de bedoeling. Het gaat erom dat we snappen hoe water en bodem werken, en daar slim gebruik van maken.’

Hoe zien we dat dit nu misgaat?

‘We hebben onze bodem zo verdicht en versteend dat het water bij een flinke piekbui geen kant op kan. Neem de landbouw. We hebben een enorm hoge productie, maar dat is mede dankzij zware machines die de bodem verdichten en kunstmest die de functie van organische mest en compost overneemt. Bij te veel water staat het op het land, bij te weinig water droogt het land uit. Terwijl de bodem juist zo goed is in het vasthouden van water, als je voldoende organische stoffen en bodemleven hebt. De bodem werkt dan als een spons.’

Hoe zorg je als bestuurder dat kennis over water en bodem wordt benut?

‘Het gaat om een combinatie van vakmanschap en leiderschap. Vanuit vakmanschap kun je een diagnose stellen en opties in beeld brengen. Vervolgens is bestuurlijk leiderschap nodig om alle mogelijkheden af te wegen en tot keuzes te komen. Als bestuurder zorg je dus dat je de juiste deskundigen aan tafel hebt. Met hun expertise voorkom je dat we problemen doorschuiven naar de toekomst. Zo kun je een rechtvaardige beslissing nemen, met respect voor het gebied en voor de generaties na ons.’

Wat betekent dit voor de waterschappen?

‘De expertise van de waterschappen is onmisbaar. Zij hebben ontzettend veel waardevolle kennis over water en bodem. En met kennis komt verantwoordelijkheid. Als je bijvoorbeeld weet dat bepaalde keuzes het beheer moeilijk en duur maken, spreek je je uit en informeer je andere overheden. Gelukkig zie ik dit steeds meer gebeuren. Mijn advies aan waterschappen is: ontwikkel zelf een visie op het snijvlak van bodem, water, natuur en ruimte. Zo help je andere overheden om problemen te voorkomen.’

Welke natuurlijke principes kunnen ons helpen?

‘Neem het principe van de kringloop: in de natuur gaat niks verloren. Alles wat doodgaat, wordt weer opgenomen in nieuw leven. Dit proces moeten we doorgronden als we in 2050 een volledig circulaire economie willen. Onze eigen afvalstoffen – die nu via het riool verdwijnen – kunnen we bijvoorbeeld veel slimmer hergebruiken. Ook belangrijk is adaptatie: het vermogen om je aan te passen. We moeten anders gaan bouwen nu het grondwater stijgt. Denk aan huizen op een zwevende bodemplaat in plaats van een kruipruimte. Dat geeft de bodem eronder ruimte om in zijn natuurlijke staat water vast te houden. En dan is er nog veerkracht: het vermogen om terug te veren na een verstoring. Kijk maar naar een natuurgebied na een bosbrand – het herstelt zich vanzelf.’ 

‘Van al deze natuurlijke principes kunnen we leren hoe we ons land beter kunnen inrichten. De natuur zit bijvoorbeeld ook vol slimme verbindingen die we kunnen nabootsen. Neem de schimmels in de bodem, die bomen helpen om mineralen op te nemen en in ruil daarvoor suikers terugkrijgen. Wat als wij ons technisch vernuft inzetten om met natuurlijke processen mee te werken in plaats van ertegenin? Zoals slimme groene waterdaken die zorgen voor verkoeling, biodiversiteit, verdamping en waterretentie. Ze hebben een automatisch aangestuurde afvoer van regenwater afhankelijk van de neerslagvoorspelling, en ontlasten zo het riool bij verwachte piekbuien.’

Je bent dus niet tegen technologische oplossingen?

‘Ik denk juist dat we technologie hard nodig hebben. Maar vooral als aanvulling op een gezond natuurlijk systeem. Als je alleen maar inzet op technologie en beheersing, geef je jezelf schijnzekerheid. Want systemen kunnen falen. Daarom pleit ik in relatie tot waterveiligheid voor ‘meerlaagse veiligheid’. Dat gaat om het slim combineren van verschillende manieren van bescherming: stevige keringen waar het moet, slim bouwen waar het kan, veel ruimte voor het water en goede evacuatiemogelijkheden en vluchtroutes voor als het toch misgaat. Daarbij moeten we technologie zodanig inzetten dat het meewerkt met het natuurlijke systeem. Daar beginnen we steeds beter in te worden, met natuurgebaseerde oplossingen. Neem het programma Ruimte voor de Rivier. Door het water meer ruimte te geven bij hoogwater, maken we het systeem veiliger, veerkrachtiger én mooier. Ook langs de kust vind je mooie voorbeelden van hoe we slim met de natuur meewerken. Door bijvoorbeeld op de juiste plek een kerf in de duinen te maken, kunnen wind en water het zand beter verdelen. Zo wordt de duinbasis vanzelf breder en sterker.’

Dit vraagt allemaal veel tijd, terwijl het weer elk jaar extremer wordt.

‘Het landschap heeft inderdaad geen haast, het neemt zijn tijd. Dat betekent dat we nu moeten beginnen. De natuur heeft een geweldige herstellende kracht. Een beschadigde bodem kan zich in een jaar of acht herstellen als je er op een goede manier mee omgaat. Het is net als met een boom planten: het beste moment was twintig jaar geleden, het op één na beste moment is nu.’