‘Onze zorg is dat de stikstofproblematiek zo complex is en zo veel aandacht opeist dat het andere vraagstukken opslokt,’ zegt Schoonman. ‘Het gaat eigenlijk om het klimaatrobuust maken van het platteland. Daarvoor is niet alleen een herinrichting van het landelijk gebied nodig, het vraagt ook een ingrijpende verandering bij de waterschappen. Ons systeem is ingericht op het snel afvoeren van water, maar we moeten in het kader van de droogte water beter en meer gaan opvangen. Dat vraagt om ruimtelijke ingrepen.’

Dat is nogal wat, onderstreept ook Mager: ‘Het NPLG is heel ambitieus. Daar zijn we blij mee, net als met de inzet van het rijk om die ambities ook waar te maken. Er is ongeveer 25 miljard euro beschikbaar gesteld. Wij hebben als samenleving deze opgaven jarenlang voor ons uitgeschoven. Daarmee moeten we ophouden, we moeten het nu gaan doen.’

Schoonman: ‘En we moeten het goed en degelijk doen. Dat betekent dat we niet alleen de stikstofdoelen moeten halen, maar ook die in de Kaderrichtlijn Water en in de Nitraatrichtlijn. Het gaat immers niet alleen om stikstof. We moeten alle opgaven integraal, dus in samenhang, benaderen, zonder dat dit vertragend werkt. Johan Remkes heeft een samenhangend geheel van adviezen opgesteld en waarschuwt voor selectief te werk gaan bij het overnemen van de voorgestelde aanpak. Dit onderschrijven wij van harte. Om toe te werken naar een robuust natuurlijk systeem dat weer ruimte kan bieden aan nieuwe ontwikkelingen, is integraal werken een absolute noodzaak.’

Gebiedsgerichte aanpak

Dat betekent een uitdaging voor de waterschappen, zeggen Mager en Schoonman. Mager: ‘We hadden sectorale doelen, met daaraan deadlines gekoppeld. Hoe ziet dat eruit als je alles integraal bekijkt? Er is geen simpele oplossing, geen one size fits all. We zullen het per regio gebiedsgericht moeten bekijken.’
‘De waterschappen zullen hun eigen projecten moeten bijstellen,’ vult Schoonman aan. ‘We moeten goed onderzoeken waar meekoppelkansen liggen. Een ander aspect is de huidige krapte op de arbeidsmarkt. We kunnen daardoor projecten niet zomaar naar voren halen, als dat met het oog op die integrale benadering wenselijk is. En hoe financieren we alles? Dat vraagt van de waterschappen lef en flexibiliteit, meevaren met kansen waar die zich voordoen.’

Herpositionering

‘Het is ook echt een kans,’ benadrukt Mager. ‘Het is heel goed dat er nu wordt uitgegaan van een fundamenteel herontwerp van het systeem. Dat is echt een kans om het uitgangspunt te verzilveren dat bodem en water sturend moeten zijn bij ruimtelijke plannen. Stikstof fungeert nu als motor in het proces, maar is dus niet het enige vraagstuk.’

‘Alle opgaven hebben gemeen dat ze een ruimtebeslag betekenen,’ constateert Schoonman. ‘Om droogte te bestrijden, moeten we bijvoorbeeld waterbergingen inrichten. Als het gaat om stikstofuitstoot en natuurherstel, zal de landbouw niet meer dicht bij Natura 2000-gebieden kunnen blijven. Dat vraagt om een herpositionering, een herschikking van grondposities.’

Goed beslagen ten ijs

Ingrijpende veranderingen dus. ‘De vraag is of de waterschappen er klaar voor zijn,’ vraagt Mager zich hardop af. ‘Nu wordt de ruimtelijke ordening een heel belangrijk instrument om tot oplossingen te komen. Dat is nieuw. Hebben we de juiste informatie paraat en zijn we assertief genoeg? We zullen, bijvoorbeeld in het overleg met provincies, goed beslagen ten ijs moeten komen en antwoorden hebben op vragen. Hoe pas je alle opgaven in het landelijk gebied in? Daar hebben we nog niet alle antwoorden op, maar zo’n integrale verbouwing van Nederland is wel hard nodig. De deadline voor het NPLG is 2030, die voor de Kaderrichtlijn Water ligt eerder, in 2027. Dat is dus over 5 jaar. Er zullen keuzes gemaakt moeten worden.

En wanneer het kabinet de adviezen van Remkes overneemt gaat er snelheid worden gemaakt, met name bij op het gebied van de piekbelasters. Het geadviseerde hoge tempo is volgens de Unie van Waterschappen gezien de urgentie begrijpelijk, maar tegelijkertijd moet worden meegenomen hoe herinrichting of herbestemming bij gaat dragen aan de opgaven voor water en bodem. Als grasland wordt verruild voor akkerbouw, moet rekening worden gehouden met effecten op het watersysteem. Het kan niet zo zijn dat we de depositie op de natuurgebieden, verruilen voor verdere achteruitgang van de waterkwaliteit door vermesting en gewasbeschermingsmiddelen, of voor verdere uitputting van de grondwatervoorraden door gewassen met een grote watervraag.’

‘We weten wel waar we de doelen moeten halen,’ zegt Schoonman. ‘Maar we moeten die doelen koppelen aan uitvoering van plannen. Het is een forse uitdaging voor de waterschappen om onze eigen projecten te herschikken. Is daar tijd voor binnen de gestelde deadlines? Het NPLG versnelt ook zaken, maar gebiedsgerichte processen vragen tijd.’

Het gebiedsgerichte overleg is essentieel, benadrukken Mager en Schoonman. Grondposities herschik je bijvoorbeeld niet snel. ‘Johan Remkes gaf in zijn advies aan dat de kloof tussen platteland en stad groot is en dat dit een sterke invloed heeft op het verplaatsen van boerderijen,’ geeft Schoonman aan. ‘Roots loslaten is een emotioneel proces wat niet kan zonder perspectief. Dus moeten we ook zorgen dat er écht perspectief geboden wordt, zodat ze hun ‘roots’ kunnen loslaten en bijvoorbeeld op een nieuwe locatie verder kunnen. Dat is een ingewikkelde puzzel, want je moet een verplaatsing van landbouwbedrijven niet alleen bekijken vanuit de stikstofopgave, maar ook vanuit bijvoorbeeld de bodemgesteldheid en stedelijke ontwikkeling. De trits aanpassen, verplaatsen of stoppen die Remkes in zijn advies voorstelt is daarbij erg belangrijk.

Boeren als partners

‘Boeren zijn en blijven belangrijk,’ zegt ook Mager. ‘Ze krijgen voor hun gevoel steeds weer met nieuwe eisen te maken. Die stapeling zijn ze zat. We moeten daar nu een perspectief tegenoverstellen. Het is onze inzet om met elkaar te blijven praten, in elk geval over de wateropgave. Die is in het NPLG verbonden met de ruimtelijke ordening. Dat is een verrijking van onze tool box en een kans voor de boeren.’

‘De stikstofproblematiek draait om stallen,’ vult Schoonman aan. ‘De waterschappen gaan daar niet over, maar kunnen wel praten over de herinrichting van het landelijk gebied.’

Door de commotie over het stikstofbeleid van het rijk liggen de gebiedsprocessen nu goeddeels stil, stellen ze vast. ‘Het beeld van één overheid is helaas verstoord,’ zegt Schoonman. ‘De provincies spelen op een ander schaakbord dan de minister. Dat maakt het beeld diffuus. Het zou goed zijn als we weer als één overheid handelen.’ Mager: ‘We moeten verbinding organiseren. Want als het rijk stuurt maar de regio’s kunnen de uitvoering niet bepalen, halen we dan de doelen wel?